Η συνύπαρξη του ανθρώπου με τα μικρά θηλαστικά και κυρίως των αγροτών με τα είδη της τάξης των τρωκτικών (Rodentia) αποτελεί ένα ζήτημα χιλιάδων ετών με πληθώρα προβληματικών παραμέτρων, οι οποίες επηρεάζουν τη δομή και λειτουργία των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων αλλά και κάποιων κοινωνικών δομών.
Οι σημαντικότερες τρεις είναι οι εξής:
Κοινωνική διάσταση και θέματα υγείας – η πρόσφατη παγκόσμια πανδημία
Δεδομένου ότι διανύουμε μία πρωτόγνωρη για την υφήλιο πανδημία (SARS-CoV-2) η οποία οφείλεται το πιο πιθανό σε μία ζωονόσο η οποία μεταφέρθηκε από μικρά θηλαστικά – χειρόπτερα στον άνθρωπο, και η οποία άλλαξε τη ροή όλης της κοινωνίας και της παγκόσμιας οικονομίας, γίνεται άμεσα αντιληπτή η ανάγκη ρύθμισης και περιορισμού των επιζήμιων και επιβλαβών πληθυσμών μικρών θηλαστικών και η ανάγκη πρόληψης και διαχείρισης.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και με πρόσφατη έρευνα 22 ειδικών της IPBES (Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services) οι πανδημίες θα πολλαπλασιαστούν στο μέλλον εάν δεν διαχειριστούμε συνετά τους φυσικούς πόρους. Υπάρχουν ακόμη 1,7 εκατομμύρια άγνωστοι ιοί στα θηλαστικά και στα πτηνά εκ των οποίων περισσότεροι από 800.000 μπορούν να μολύνουν τους ανθρώπους. Σημειωτέον, πως το 70% των νέων καταστροφικών ασθενειών που έχουν εμφανιστεί όπως οι Έμπολα, Ζίκα, Γρίπη, AIDS, Covid-19, είναι ζωονόσοι, δηλαδή προέρχονται από ζωικούς παθογόνους παράγοντες. Η λύση, σύμφωνα με την έρευνα, έγκειται αποκλειστικά στη μείωση του αποτυπώματος του ανθρώπου στη φύση και την αλλαγή του μοντέλου σχέσης/εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων, και ειδικά της γεωργίας.
Μόνο τα τρωκτικά, για παράδειγμα, είναι φορείς μετάδοσης περισσότερων από 60 ασθενειών για τον άνθρωπο. Μερικές από τις πιο σημαντικές μεταδιδόμενες ασθένειες είναι η πανώλη, ο εξανθηματικός τύφος, η σαλμονέλωση, ο αιμμοραγικός ίκτερος, η τριχινίαση, και ιδιαίτερα η λεπτοσπείρωση και η τουλαραιμία, με ετήσια περιστατικά θανάτων τόσο παγκοσμίως όσο και στην ελληνική επικράτεια ακόμη και σήμερα.
Οικονομική διάσταση – καταστροφές αγροτικών καλλιεργειών από επιβλαβή τρωκτικά
Τα μικρά θηλαστικά και κυρίως η πολυπληθής ομάδα των τρωκτικών αποτελούν την ομάδα με τη μεγαλύτερη ποικιλότητα στην υφήλιο, αριθμώντας περισσότερα από 2000 είδη και πάνω από 300 γένη, καταλαμβάνοντας με αυτό τον τρόπο το 40% του συνόλου όλων των ειδών θηλαστικών παγκοσμίως.
Αυτό οφείλεται στον μεγάλο ρυθμό αναπαραγωγικής διαδικασίας κάθε έτος, την γρήγορη προσαρμογή τους και την πολύ μεγάλη γεωγραφική τους εξάπλωση. Οι καταστροφές των αγροτικών καλλιεργειών από τις πληθυσμιακές εξάρσεις των τρωκτικών ήταν ένα πρόβλημα της αγροτικής διαχείρισης από αρχής του πολιτισμού. Οι πρώτες αναφορές για καταστροφές αγροτικών σοδειών έρχονται ακόμη από τον Αριστοτέλη όπου κατέγραφε πως σε ένα βράδυ οι επιδρομές τρωκτικών μπορούσαν να αφανίσουν τη σοδειά από ολόκληρα αγροτεμάχια.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι καταστροφές από τρωκτικά τόσο στα δάση και τη δασοπονία αλλά κυρίως στη γεωργία και σε πολύ σημαντικές καλλιέργειες όπως ρύζι, σιτηρά, καλαμπόκι, μηδική τριφύλλι, και άλλες δενδρώδεις καλλιέργειες, ανέρχονται ετησίως από το 15%-20% έως και το 30% κάποιες χρονιές, της συνολικής παγκόσμιας αγροτικής παραγωγής. Παρά την εξέλιξη και την διευρυμένη χρήση τρωκτικοκτόνων αλλά και γενικότερα των παρασιτοκτόνων στη γεωργία, τα τελευταία 40 χρόνια οι απώλειες της γεωργίας από καταστροφές επιβλαβών δεν έχουν αλλάξει ιδιαίτερα.
Αυτό που επιτυγχάνεται κυρίως με την εφαρμογή αυξητικών και λιπασμάτων είναι η αύξηση της παραγωγής να ισομερίζει κάπως τις απώλειες, γεγονός, όμως, που γενικότερα αυξάνει όλες τις χημικές εισροές στην αγροτική εκμετάλλευση. Αυτή τη στιγμή οι οικονομικές απώλειες στην παγκόσμια αγροτική παραγωγή από τρωκτικά ανέρχονται σε πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια ετησίως ακόμη και €δισ. Το γεγονός αυτό υποδεικνύει πως ένα τέτοιο μέγεθος οικονομικής ζημιάς χρειάζεται διαφορετική αντιμετώπιση εκτός από τις κλασσικές μεθόδους καταπολέμησης.
Οικολογική διάσταση – εφαρμογή τρωκτικοκτόνων και δευτερογενείς δηλητηριάσεις στην αγροτική διαχείριση
Η κοινή πρακτική για την καταπολέμηση των τρωκτικών στα αγροτικά οικοσυστήματα αφορά στην εφαρμογή τοξικών αντιπηκτικών τρωκτικοκτόνων 1ης και 2ης γενιάς, βασισμένα στις τοξικές δραστικές ουσίες βρωμαδιολόνη, βαρφαρίνη, κουμαρίνη και διφενακούμη. Η επίδραση της εφαρμογής των τρωκτικοκτόνων στην αγροδιατροφική αλυσίδα για τον άνθρωπο είναι ακόμη άγνωστη, χωρίς να έχει διερευνηθεί σε βάθος η πιθανή υπολειμματικότητα στα προϊόντα. Έχει καταγραφεί, όμως, πολλαπλώς, πως η εφαρμογή των τρωκτικοκτόνων στην ύπαιθρο, οδηγεί συχνά σε δευτερογενείς θανάτους άλλων ανώτερων αρπάγων οι οποίοι τρέφονται με τα δηλητηριασμένα τρωκτικά (αρπακτικά πτηνά, σαρκοφάγα θηλαστικά, πολλά από τα οποία είναι και απειλούμενα είδη).
Ως αποτέλεσμα, μία έντονη και συνεχής πίεση ασκείται στην βιοποικιλότητα των αγροτικών οικοσυστημάτων παγκοσμίως, καθώς η πρακτική εφαρμογής τοξικών τρωκτικοκτόνων αποτελεί έναν διαπιστωμένο κίνδυνο για ανώτερους θηρευτές. Από τα βασικότερα είδη άγριας πανίδας που θανατώνονται από δευτερογενείς δηλητηριάσεις, είναι η Τυτώ, η Γερακίνα (Buteo buteo), διάφορα είδη γερακιών και αετόμορφων όπως το Κιρκινέζι (Falco naumanni) και κάποια είδη κίρκων (Circus), όπως, επίσης, και η αλεπού (Vulpes vulpes) και άλλα είδη μεσοαρπάγων θηλαστικών που τρέφονται με τρωκτικά.
Σε μία συνολική βιβλιογραφική ανασκόπηση των τελευταίων 30 ετών παγκοσμίως βρέθηκε πως περισσότερα από 34 διαφορετικά είδη αρπακτικών πτηνών έχουν εκτεθεί σε δευτερογενή δηλητηρίαση από τοξικά τρωκτικοκτόνα (υπολειμματικότητα σε 1892 από 3345 εξεταζόμενα άτομα – 56.6%), 34 άλλα είδη πτηνών όχι αρπακτικά (υπολειμματικότητα σε 207 από 397 εξεταζόμενα άτομα – 52.1%), 15 είδη θηλαστικών σαρκοφάγων (υπολειμματικότητα σε 382 από 672 εξεταζόμενα άτομα – 56.8%), και 10 είδη άλλων θηλαστικών όχι σαρκοφάγων (υπολειμματικότητα σε 212 από 407 εξεταζόμενα άτομα – 52.1%).
